ज्ञानमाण्डू।पुस माघको कठ्याङ्ग्रिँदो जाडो । त्यसमाथि बाक्लो हुस्सु, उस्तै चलेको छ सिरेटो । शीतलहरका कारण लपक्कै भिजेको छ सबैतिर । यस्तो अवस्थामा घरभित्र सुरक्षित वस्तु, न्यानो कपडा लगाउन, आगो ताप्न, तातो खानेकुरा खान कसलाई मन हुँदैन र ? तर लुगलुग काम्दै बिहान झिसमिसेदेखि नै सडक पेटीमा दाम्लो बाट्न निस्कनु पर्ने बाध्यता छ ८५ वर्षीय वृद्ध लक्ष्मीप्रसाद दाहाललाई ।
कनकाई नगरपालिकाको दुर्गापुरमा डेरा गरी बस्दै आउनुभएका उदयपुर निवासी दाहालको विगत ३० वर्षदेखिको दैनिकी यस्तै छ । दाम्लो बाटेर बिक्री नगरे हात मुख जोड्न समस्या हुने भएपछि पुस माघको ठिहिर्याउँदो जाडो होस् या असार साउनको भेलबाढी नै किन नहोस्, दुई छाक टार्न दाहाललाई दाम्लाकै सहारा लिनुपरेको छ ।
तीस वर्षअघि धन कमाउन उदयपुरबाट झापा आएका दाहालले धन कमाउन त परै जाओस् गुजारा टार्न समेत हम्मे हम्मे परेपछि हातमा भएको सीप प्रयोग गर्दै दाम्ला बाट्न सुरु गरे । सुरुमा भोर्ला, ओदाल (जङ्गलमा पाइने एक प्रकारको वनस्पति)का दाम्ला बाटेर बिक्री गरी जीवन निर्वाह गर्दै आउनुभएका दाहाललाई सशस्त्र द्वन्द्वका समयमा नेपाली सेनाले तत्कालीन विद्रोही माओवादी भन्दै जङ्गलमै पक्राउ गरेको थियो ।
ओदाल र भोर्लाको लोक्ता लिन जङ्गल पुग्नुभएका दाहाललाई नेपाली सेनाले पक्राउ गर्दै केरकार गरेपछि दाहालले आफ्नो वृत्तान्त सुनाए । नेपाली सेनाले त्यो दिन दाहाललाई आइन्दा जङ्गल नआउने सर्तमा छाडेपछि उनले प्लास्टिकका बोरा र कपडाका दाम्ला बाट्न सुरु गरे । अहिले पनि दाहाल कपडा र बोराकै दाम्ला बाट्छन् । उनले दाम्ला बाटेरै श्रीमती एक छोरा र एक छोरीसहित चार जनाको परिवार धान्दै आएका छन् ।
‘बर्मा गए कर्मसँगै,नेपाल गए कपालसँगै’ भन्ने उखान झैँ ८५ वर्षको उमेरमा पनि उहाँले जाडो गर्मी केही नभनी जीवन जिउनकै लागि दाम्ला बाटेर बिक्री गर्नुपरेको छ । “दाम्ला बाटेर दैनिक ३०० रुपैयाँसम्म कमाउँछु”, दाहालले भने , “दाम्ला बेचेकै पैसाले घर खर्च चलेको छ ।” एउटा दाम्लो ५० रुपैयाँसम्ममा बिक्री हुने गरेको उनले बताए । दाहालले भने , दिनमा “आठ/दश वटा दाम्ला बिक्छन् । सानो दाम्लो ३० रुपैयाँमा विक्री गर्छु, ठुलो चाहिँ पचास रुपैयाँमा ।”
दाहालले पटपटी फुटेका हात देखाउँदै भने , “दाम्ला बाट्दा बाट्दा हात पनि चिराचिरा परेका छन् । कहिलेकाहीँ त हातले खाना खान पनि सक्दिनँ, चहर्याउँछ । त्यस्तो बेला चम्चाले भात खान्छु ।”
उच्च रक्तचापको समस्याका कारण दाहालले दैनिक औषधि सेवन गर्नुपर्छ । बाटेको दाम्ला नबिके कहिलेकाहीँ औषधि किन्नसमेत पैसा हुँदैन । उनकी श्रीमती पनि शारीरिक रूपमा अशक्त छिन् । “भाडामा बस्छौँ, समयमा भाडा तिर्न त परै जाओस् औषधि खानसमेत पैसा समेत नहुँदा जीवनदेखि नै निराश लागेर आउँछ ।”
केही वर्ष अघिसम्म पशुपालन कृषकले मनग्य दाम्ला किन्ने गर्थे । अहिले प्लास्टिकका बाटेका दाम्ला बजारमा पाइन थालेपछि दाम्लाको व्यापार घटेको दाहाल बताउँछन् । “नगरी खान पुग्दैन, अब त गर्न पनि सक्न छाडेँ, शरीरमा रोग लाग्यो, बुढो शरीर कतिञ्जेल गर्ने, नगरे पनि के खाने रहर हैन बाबु सडकमा बसेर दाम्ला बाट्नु मेरो बाध्यता हो”, गहभरि आँसु पार्दै दाहालले भने , “सकुन्जेल यही काम गर्छु ।”
बल छँदा साना ठुला १०/१२ वटा दाम्ला बाट्ने गरेको तर अहिले दाम्ला बाट्न पनि सक्न छाडेको उहाँको भनाइ थियो । विगत सम्झँदै उनले भने , “पहिला १० रुपैयाँमा बिक्ने दाम्ला अहिले ५० मा बिक्छ तर पनि पुग्दैन, महँगी बढ्यो दाम्ला पनि बिक्न छाड्यो ।”रासस
